دور باطل خام فروشی در اقتصاد

بر اساس آمارهایی که سازمان توسعه تجارت منتشر کرده سهم صنعت و کشاورزی در سبد صادراتی ایران به تریب 15 درصد و 6 درصد است و این در حالیست که سهم پتروشیمی و میعانات گازی سر هم بیش از 52 درصد ارزش کل صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده است.
به گزارش «تجارت آنلاین»، حجم تجارت خارجی ایران در نیمه اول سال نسبت به مدت مشابه سال گذشته افت شدید پیدا کرد یا حداقل اینکه کسری تجاری با افزایش شدیدی روبرو شد. بر اساس گزارش‌های گمرک میزان کسری تجاری ایران حدود 6 میلیارد دلار بود. آمارها حکایت از این دارد که در نیمه اول سال حدود 24 میلیارد و 144 میلیون دلار کالا صادر شده که وزنی معادل 67 میلیون و 700 هزار تن داشته است که اگرچه به لحاظ وزنی نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش 29 درصدی داشته اما به لحاظ ارزشی افت 2.6 درصدی داشته است. این در حالیست که ارزش کالاهای وارداتی رشد بیش از 11.6 درصدی را ثبت کرده است. بر اساس آمارها متوسط ارزش هر تن کالای صادراتی در این مدت از 473 دلار به 356 دلار رسیده است که حدود 24.5 درصد کاهش یافته است. احتمالا دلیل اصلی کاهش ارزش صادرات ایران به کاهش قیمت‌های جهانی باز می‌گردد که باعث شده از نظر ارزشی صادرات ایران کمتر از نیمه اول سال گذشته باشد. اما حال پرسش این است که سهم بخش‌های مختلف اقتصادی از ترکیب سبد صادراتی ایران چگونه بوده است.

ترکیب سبد صادراتی ایران در نیمه اول سال
بر اساس آماری که سازمان توسعه تجارت ایران در شش ماه اول سال منتشر کرده بیشترین سهم صادرات مربوط به پتروشیمی و میعانات گازی است که نزدیک به ۵۲ درصد (به لحاظ ارزشی) کل صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده است. معدن و صنایع معدنی نیز با رقمی نزدیک به ۲۷ درصد در رتبه دوم قرار دارد. میزان صادرات پتروشیمی و میعانات گازی و معدن و صنایع معدنی در شش ماهه امسال به ترتیب بیش ۳۱ میلیون تن معادل حدود ۱۲.۵ میلیارد دلار و بیش از ۳۰ میلیون تن معادل حدود ۶.۴ میلیارد دلار بوده است. در مدت یاد شده وزن و ارزش صادرات بخش پتروشیمی به ترتیب ۲۳ درصد افزایش و ۱۳ درصد کاهش داشته و وزن و ارزش صادرات مواد معدنی هم ۴۳ و ۱۲ درصد رشد داشته است. سهم صنعت و کشاورزی نیز از کل ارزش صادرات غیر نفتی به ترتیب ۱۵ و شش درصد بوده، به طوری که در شش ماهه سال جاری به ترتیب بیش از سه میلیون تن کالای صنعتی به ارزش نزدیک به ۳.۶ میلیارد دلار و بیش از دو میلیون تن محصول کشاورزی به ارزش بیش از ۱.۵ میلیارد دلار صادر شده است. در شش ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، وزن و ارزش صادرات بخش صنعت به ترتیب ۱۳ و ۱۲ درصد رشد داشته و وزن و ارزش صادرات محصولات کشاورزی هم چهار درصد افت و ۲۲ درصد رشد داشته است. بخش دیگر گزارش سازمان توسعه تجارت درباره مقاصد صادراتی ایران است که بر این اساس نخستین مقصد صادراتی ایران برای محصولات پتروشیمی و پایه نفتی و همچنین محصولات معدن و صنایع معدنی چین و برای محصولات صنعتی و کشاورزی عراق است. به طوری که در نیمه نخست امسال ۳۳ درصد صادرات محصولات پتروشیمی و ۳۰ درصد صادرات محصولات معدنی کشور به چین و ۴۴ درصد صادرات کالاهای صنعتی و ۳۰ درصد صادرات محصولات کشاورزی کشور به عراق انجام شده است. عراق همیشه یکی از مهمترین شرکای تجاری ایران بوده است و با توجه به سبد صادراتی ایران به این کشور لازم است که تغییری اساسی در ان صورت بگیرد چرا که عراق در حال تغییر مبدا واردات گاز خود است و برآورد می‌شود که در آینده وابستگی خود به انرژی ایران را به دلیل فشارهای آمریکا کاهش دهد. امضای تفاهم‌نامه گازی با ترکمنستان و سرمایه‌گذاری برای کاهش میزان سوخت گاز در سر مشعل از جمله نمونه‌های اقدامات بغداد است لذا می‌بایست روی افزایش سهم صنعت در صادرات به عراق تمرکز ویژه داشت.

افت شاخص تولید و فروش بخش صنعت و معدن در ماه آخر تابستان
بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده طی شهریورماه 1402 شاخص تولید شرکت‌های صنعتی بورسی نسبت به مدت مشابه سال قبل با کاهش 3.8 درصدی روبرو شده و البته نسبت به ماه مرداد با افزایش 5 درصدی مواجه شده است. صنایع سیمان، تجهیزات برقی و دارو بیشترین سهم را در افزایش شاخص تولید نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته و البته محصولات فلزی به جز ماشین‌آلات و تجهیزات، خودرو و قطعات، چوب و کاغذ نیز بیشترین سهم در افت تولید بخش صنعت ثبت کرده‌اند. این در حالیست که شاخص تولید شرکت‌های معدنی بورسی نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش نزدیک به 16 درصدی را ثبت کرده هر چند که نسبت به ماه قبل افزایش 6.7 درصدی را نشان می‌دهد. آمارهای شاخص فروش که صادرات نیز حول آن قرار می‌گیرد حاکی از افت فروش صنعت نسبت به شهریور سال گذشته است. طی این ماه شاخص فروش صنایع بورسی نسبت به مدت مشابه سال قبل افت 10.6 درصدی داشته هرچند که نسبت به ماه قبل با افزایش 8.1 درصدی روبرو شده است. تجهیزات برقی، کاشی و سرامیک و دارو بیشترین سهم در افزایش شاخص فروش نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته و البته لاستیک و پلاستیک و نیز خودرو و قطعات عوامل اصلی کاهش شاخص فروش صنایع شهریور امسال نسبت به شهریور سال گذشته هستند. شاخص فروش شرکت‌های معدنی بورسی هم نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش 26.6 درصدی داشته و البته نسبت به ماه قبل نیز با کاهش 3/0 درصدی مواجه شده است. شرکت‌های معدنی از بین تمامی فعالیت‌های صنعتی هم در بخش تولید و هم در بخش فروش بدترین عملکرد را داشته‌اند. بخش عمده صادرات ایران شامل مواد خام است هم در بخش صنعت پتروشیمی و نفت و هم در بخش صنعت و معدن و به همین دلیل سهم صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا بسیار پایین است. در بخش فولاد اگرچه ایران یکی از تولیدکنندگان مهم فولاد خام و فولاد میانی از جمله شمش در جهان است اما در بخش محصولات نهایی نسبت به سایر رقبا عقب افتاده است. به همین دلیل استراتژی‌های صنعتی ایران و همچنین نوع سیاست‌گذاری در بخش صنعت هم در بخش تولید و هم در بخش فروش و صادرات می‌بایست تغییری اساسی بکند و این موضوع البته نیازمند سرمایه‌گذاری کلان در بخش‌های مختلف صنعتی است.