اهمیت خوشه‌های  صنعتی د ریایی

امروزه شکل‌گیری خوشه‌های صنعتی د ریایی و توسعه آنها از عناصر اصلی رشد  اقتصاد ی د ر کشورهای برخورد ار از مزیت د سترسی به د ریاها محسوب می‌شود . این خوشه‌ها نه تنها به رشد  اقتصاد  ملی کمک می‌کنند ، بلکه به اشتغال‌زایی، توسعه منطقه‌ای، توسعه سرزمینی متوازن، کاهش نابرابری‌های اقتصاد ی، ارتقای کیفیت زند گی مرد م د ر جوامع ساحلی و د ر نهایت تقویت جایگاه جهانی کشورها منجر می شود .  خوشه‌های صنعتی د ریایی مناطق جغرافیایی هستند  که فعالیت‌های مرتبط با د ریا د ر آن‌ها متمرکز شد ه است. این خوشه‌ها معمولا شامل فعالیت‌های متنوعی نظیر عملیات بند ری و لجستیک د ریایی، کشتی‌سازی، تعمیر شناورها، فعالیت‌های فراساحلی مرتبط با تولید  انرژی، شیلات، فناوری زیستی د ریایی، گرد شگری د ریایی و ساحلی و غیره می‌شوند . صنایع مستقر د ر خوشه‌های صنعتی د ریایی، به مانند  هر خوشه صنعتی د یگری با یکد یگر ارتباط متقابل د اشته و زیرساخت‌ها، منابع و تخصص‌های موجود  را د ر میان خود  به اشتراک می‌گذارند  که این مهم منجر به اثربخشی و ترغیب نوآوری د ر بین اعضای خوشه‌ها می‌شود .
د ر واقع قرارگیری این خوشه‌ها د ر امتد اد  سواحل و یا د ر مجاورت بناد ر، امکان د سترسی مشترک صنایع مستقر د ر خوشه‌ها به د ریا و منابع طبیعی موجود  د ر آنها، امکانات بند ری و خطوط کشتیرانی مرتبط را فراهم می‌نماید .
خوشه‌های صنعتی د ریایی نقش کلید ی د ر پشتیبانی از تجارت جهانی (بین‌المللی)، تولید  انرژی و تلاش‌ برای حفاظت از د ریاها ایفا می‌کنند . از جمله خوشه‌های د ریایی مطرح جهان می‌توان به خوشه‌های فعال د ر کشورهای سنگاپور، هلند  (روترد ام)، ایالات متحد ه (بوستون و لس‌آنجلس)، نروژ (برگن)، د انمارک (کپنهاگ)، هنگ‌کنگ، چین (شانگهای)، امارات متحد ه عربی (د وبی)، کره جنوبی (بوسان و اولسان) و کاناد ا (ونکوور) اشاره کرد . جملگی این خوشه‌ها از ویژگی‌های تقریبا مشترکی برخورد ار هستند  که عبارتند  از: موقعیت استراتژیک به لحاظ د سترسی به شبکه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی د ریایی، بهره‌مند ی از امکانات بند ری و خد مات د ریایی مربوطه، ساخت و تعمیر انواع شناورها و تولید  انرژی‌های فراساحلی (عمد تا نفت و گاز).
د ر برخی از خوشه‌های مذکور نیز، متناسب با مزیت‌های نسبی آنها، بخش‌های مختلفی نظیر پالایشگاه‌ها، صنایع شیمیایی، شیلات، فناوری‌های زیستی د ریایی (از جمله کشاورزی د ریایی، بهد اشت آبزیان، تولید  د اروها و آنزیم‌های د ریایی، پاکسازی آلود گی‌های زیست محیطی و تولید  سوخت‌های زیستی) و نیروگاه‌های باد ی فراساحلی مستقر شد ه‌اند .
توسعه خوشه‌های د ریایی صنعتی، می‌تواند  نقش مهمی د ر کمک به شتاب بخشید ن به رشد  اقتصاد ی کشورها ایفا کند . کشورهای د ر حال توسعه نیز با د رک اهمیت این موضوع،‌ ایجاد  و گسترش این خوشه‌ها را د ر د ستور کار قرار د اد ه‌اند . به عنوان مثال هند وستان از سال ۲۰۱۵ میلاد ی د ر حال اجرای برنامه ساگارمالا با هد ف توسعه و ارتقای نقش بناد ر د ر اقتصاد  این کشور است. یکی از محورهای این برنامه، صنعتی‌سازی بناد ر برای کاهش هزینه‌های لجستیک بواسطه استقرار صنایع د ر پسکرانه آنهاست که ایجاد  خوشه‌های صنعتی یکی از زیربرنامه‌های این محور محسوب می‌شود . د ولت اند ونزی سیاست محور د ریایی را برای تبد یل این کشور به هاب جهانی د ریایی و برنامه توسعه اقتصاد  آبی را د ر قالب توسعه فعالیت‌های شیلات پاید ار، گرد شگری د ریایی و تولید  انرژی تجد ید پذیر د نبال می‌کند . ترغیب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی د ر خوشه‌های صنعتی د ریایی، یکی از اقد امات مهم این برنامه است. ویتنام د ر استراتژی توسعه اقتصاد  د ریایی خود  (۲۰۳۰-۲۰۲۰)، بر توسعه خوشه‌های صنعتی د ریایی د ر حوزه‌هایی مانند  کشاورزی د ریایی، کشتیرانی و گرد شگری د ریایی و همچنین سرمایه‌گذاری د ر زیرساخت‌های بند ری و زیست فناوری د ریایی متمرکز شد ه است. برنامه د یگر این کشور، ابتکار رشد  آبی است که استفاد ه پاید ار از منابع د ریایی را ترویج می‌کند . د ر این برنامه، همکاری‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری د ر خوشه‌های د ریایی مورد  توجه قرار گرفته است. برنامه‌های مشابهی د ر کشورهایی نظیر فیلیپین، کنیا، بنگلاد ش، برزیل و مراکش د ر حال اجراست.
با این حال، بررسی‌ها نشان می‌د هد  توسعه خوشه‌های صنعتی د ریایی و پیوستن آنها به زنجیره‌های جهانی ارزش د ر کشورهای د ر حال توسعه، با موانعی روبرو است. از جمله این موانع می‌توان به موارد ی همچون کمبود  زیرساخت‌های بند ری و پسکرانه، د سترسی محد ود  به سرمایه و منابع مالی، کمبود  نیروی انسانی متخصص و ماهر، موانع سیاستگذاری و رگولاتوری، مشکلات حکمرانی و عد م ثبات د ر فضای سیاسی کشورها اشاره نمود . با توجه به موانع بیان شد ه و نیز تجربیات کشورهای پیش‌رو د ر زمینه توسعه خوشه‌های صنعتی د ریایی، نکات زیر برای توسعه و ارتقای جایگاه این خوشه‌ها، برای کشورهایی همچون ایران که از پتانسیل‌ بالایی برای بهره‌گیری از منابع ساحلی و د ریایی برخورد ار می‌باشند ، قابل ارایه هستند :
• توجه به نقش خوشه‌های صنعتی د ریایی د ر تنوع بخشی اقتصاد ی و کاهش وابستگی به صنایع منبع پایه و نیز مشارکت کشورها د ر زنجیره‌های ارزش جهانی • اولویت‌ د اد ن به سرمایه‌گذاری د ر زیرساخت‌هایی نظیر شبکه‌های حمل‌ونقل، بناد ر و مراکز پژوهش و نوآوری برای توسعه خوشه‌های صنعتی د ریایی؛ • توسعه سرمایه‌گذاری د ر آموزش و تربیت نیروهای متخصص د ر زمینه‌هایی مانند  مهند سی د ریایی، کشتی‌سازی و مد یریت پاید ار شیلات؛ • ایجاد  چارچوب‌های قانونی برای ایمنی د ریایی، محافظت از محیط زیست و جذب سرمایه‌گذاری خارجی د ر زمینه صنایع د ریایی؛ • همکاری‌های مشترک با کشورهای همسایه برای توسعه توانمند ی‌های موجود  و رفع چالش‌های د ریایی مشترک د ر بین این کشورها؛ • همکاری و تعامل با کشورهای پیشرو د ر زمینه اقتصاد  و صنایع د ریا پایه به منظور انتقال د انش و فناوری د ر خصوص شیوه‌های نوین بکارگیری منابع د ریایی و محافظت از آن (به طور مثال شیلات پاید ار و تولید  انرژی‌های تجد ید پذیر)؛ بطور کلی می‌توان گفت خوشه‌های صنعتی د ریایی به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های رشد  و توسعه اقتصاد  د ریا پایه، د ر آیند ه نقش مهمی د ر گسترش استفاد ه از انرژی‌های تجد ید پذیر فراساحلی، توسعه کاربرد های زیست فناوری د ریایی، نوآوری فناورانه د ر بخش بناد ر و کشتیرانی و همچنین حفاظت از محیط زیست د ریایی و ساحلی ایفا خواهد  کرد . د ر برنامه هفتم پیشرفت ج.ا.ا نیز با د رک اهمیت مسائل فوق، بر توسعه فعالیت‌های اقتصاد ی د ریا محور (موضوع مواد  ۶۰ تا ۶۳ فصل ۱۲ برنامه) و ارتقای جایگاه خوشه‌های صنعتی د ر رشد  اقتصاد ی کشور (موضوع ماد ه ح بند  ۴۸ برنامه) تاکید  شد ه است. از همین روی توجه به توسعه خوشه‌های صنعتی د ریایی د ر کشور به عنوان فصل مشترک د و محور مورد  اشاره، از اهمیت بیش از پیش برخورد ار است.