تجربه شکست خورده صندوق توسعه ملی

وحید شقاقی شهری
کارشناس اقتصادی

طبــــق آخریــن گزارش‌‌‌های صندوق توسعه ملی، از مجموع بیش از 150 میلیارد دلار منابع وارد شده به این صندوق، حدود 100 ‌‌‌میلیارد دلار از طرف دولت‌‌‌های گذشته برای ایجاد زیرساخت‌‌‌ها، تامین اعتبار چند فاز گاز پارس جنوبی و حدود نیمی از 40 میلیارد دلار آن نیز جهت پرداخت به نهاد‌‌‌های عمومی غیردولتی برداشت شده و فقط 10 میلیارد دلار نزد بانک مرکزی باقی‌‌‌ مانده است. همین مساله خود نیازمند شفاف سازی و اعلام آخرین وضعیت صندوق و آسیب شناسی دارد، چراکه یکی از کارکردهای این صندوق این بوده که باید ثروت برای نسل های آتی حفظ شود. در ضمن هزینه‌کرد از صندوق برای هزینه‌های جاری و غیرسودآور و پرداخت دیون و بدهی‌های دولت به هیچ وجه با رسالت صندوق به هیچ عنوان همخوانی ندارد.
تجربه جهانی از عملکرد موفق صندوق‌های ثروت حکایت از این دارد که مدیران صندوق‌های ثروت تلاش کرده‌اند با سرمایه گذاری در پروژه‌های سودآور، هرساله بر ارزش صندوق بیفزایند. درضمن هرساله گزارش شفاف نیز از افزایش سودآوری صندوق برای عموم مردم خود منتشر می‌کنند. این تجربه برای نروژ و سایر کشورها بالاخص کشورهای عربی وجود دارد. درحال حاضر صندوق ثروت نروژ بالغ بر 1.7 تریلیون دلار ثروت دارد.
همچنین صندوق‌های ثروت کشورهای حاشیه خلیج فارس بالغ بر 4 تریلیون دلار ثروت دارند. طبق آخرین آمار، صندوق ثروت (سرمایه گذاری) امارات متحده عربی993 میلیارد دلار، صندوق سرمایه گذاری کویت 980 میلیارد دلار، صندوق سرمایه گذاری عربستان 925 میلیارد دلار و برای قطر 526 میلیارد دلار ثروت گزارش شده است و کشورهای عربی هم با یک مدیریت قوی و برپایه ثروت کلان این صندوق ها، درحال برداشت گام‌های بسیار بزرگ برای توسعه چشمگیر در حوزه های بکر اقتصاد دانش بنیان و اجرای مگاپروژه‌های جهانی در راستای پیشرفت اقتصادی هستند، بطوریکه طبق شواهد از ده مگاپروژه جهانی، 5 پروژه برای کشورهای عربی است.
مقایسه وضعیت صندوق توسعه ملی ایران با کشورهای منطقه حکایت از چالشی بزرگ دارد، بطوریکه ثروت صندوق ایران با این کشورها تفاوت فاحشی پیدا کرده است. درضمن در سال‌های آینده نزدیک نفت دیگر کالای استراتژیک نخواهد بود و ماهیت خود را تا 2030 میلادی از دست خواهد داد. بنابراین دیگر تزریق منابع به صندوق ثروت مقدور نخواهد بود. این درحالی است که برآوردها نشان از این دارد تاکنون (از دهه 50 تا دهه 90) بیش از 1.5 تریلیون دلار نفت فروخته‌ایم و وضعیت فعلی صندوق به هیچ عنوان شایسته و قابل دفاع با این میزان فروش نفت حداقل برای نسل‌های بعدی نیست.
اینکه دولت‌ها عادت کرده‌اند به انحای مختلف برای پوشش کسری‌های بودجه و یا پوشش هزینه های عمرانی و تامین برخی اقلام ضروری مانند تامین دارو، چشم به صندوق توسعه ملی بدوزند، تاسف بار است. در مجموع آنچه از صندوق باقی مانده، یک تجربه شکست خورده است و درس عبرت برای آیندگان که این صندوق توسعه ملی چرا نتواست به رسالت خود عمل کند و به این سرنوشت بد محکوم شده‌است.