راه عبور از ناترازی های زیست محیطی

سید شایان سیف
کارشناس محیط زیست

محــــیط زیست موضوعی بسیار مهم در میان زیرمجموعه‌های مبحث توسعه پایدار است. توسعه پایدار که تمام ارکان جامعه را زیرمجموعه خود قرار می‌دهد سه ضلع دارد؛ اقتصاد، جامعه و محیط زیست. توسعه غیرپایدار هم امروز مشخص است که اساساً توسعه قلمداد نمی‌شود و صرفاً نوعی اتلاف منابع است. امروز مشخص شده که توسعه غیرپایدار پس از مدتی چه بسا منجر به فقر و اختلالات اجتماعی گسترده‌تر از پیش شود. از همین‌رو لازم است در فرآیند توسعه، توجه ویژه به مفهوم «توسعه پایدار» داشته باشیم.
یکی از مباحث مهم این حوزه موضوع تغییر اقلیم است. تغییر اقلیمی دو نوع است؛ یکی بی‌دخالت انسان و دوم تغییر اقلیم انسان‌ساخت که دومی تخریب‌هایی به‌ بار می‌آورد که منحصر به محیط زیست نیست و هم بر اجتماع و هم بر اقتصاد تاثیر می‌گذارد. سیل اخیر دوبی نمونه واضحی از این مشکل است. بارش یک سال در یک روز اتفاق افتاد و آثار آن هنوز هم قابل مشاهده است.
دو راه مشخص برای این کار وجود دارد؛ یکی سازگاری با تغییر اقلیم که تا جایی کاربرد دارد. راه دوم کاهش آثار تغییر اقلیم است. باید سعی کرد تاحد ممکن، انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش داد؛ این مساله مورد توافق ۹۷ درصد کارشناسان این حوزه است. همچنین همه دولت‌ها جز ایران و لیبی و یمن آن را پذیرفته‌اند. گرچه ایران بسیاری از راه را طی کرده و اقدامات مناسبی انجام از جمله پذیرفتن کنوانسیون و امضای پیمان کیوتو را انجام داده اما هنوز در حوزه تعهدات داخلی کاری صورت نگرفته که به زودی انجام خواهد شد.
توسعه ما توسعه پرکربنی بوده است و از این رو باید به جایگاه جهانی خود دقت کنیم، به ویژه که مسیرمان را هم تغییر نداده و اصلاح نکرده‌ایم. از نظر مقدار انتشار کربن کشور ما در رتبه نهم دنیا قرار دارد. اما اگر از نظر سرانه انتشار ارزیابی شود، متاسفانه وضعیتی نامناسب‌تری داریم و در رتبه چهارم جهان قرار می‌گیرم. حالا اگر همین ارزیابی به ازای هر دلار تولیدناخالص داخلی محاسبه شود که دیگر به رتبه اول انتشار در دنیا صعود می‌کنیم که اصلا رتبه خوبی نیست و جهان نیز در آینده با آن کنار نخواهد آمد و در روابط تجاری و بین‌المللی با مشکل مواجه خواهیم شد.
مطابق الگوی همه کشورها برای کاهش انتشار، ابزارهای سیاستی لازم است و به شکل دستوری امکان ندارد. این سیاست‌ها در سه مدل ابزارهای نظارتی، اقتصادی و سایر ابزارها دسته‌بندی می‌شود. ابزارهای اقتصادی از همه کارآمدتر هستند که مهم‌ترین سیاست آن قیمت‌گذاری کربن است؛ مشوق‌های کاهش انتشار کربن و کاهش یارانه سوخت‌های فسیلی هم سیاست‌های موثر بعدی است اما اصل داستان همان قیمت‌گذاری کربن است که دو نوع دارد: بازار کربن، که پس از اندازه‌گیری انتشار کربن می‌توان آن را خرید و فروش کرد. دومین آن مالیات کربن است.
حدود ۶۰ درصد اقتصاد دنیا اکنون قیمت‌گذاری کربن شده است. در ایران اما نه قیمت داریم و نه مالیات‌. تجارت انتشار کربن مجموعا رقم قابل توجه ۶۴ میلیارد دلار دارد. روند قیمت‌گذاری کربن کاملا صعودی است. مهم‌ترین نکته سیستمی است مختص اتحادیه اروپا که بر اساس آن واردات کالاهایی که به این کشور وارد می‌شوند ارزیابی می‌شوند و واردکنندگان نیز مشمول قیمت‌گذاری خواهند شد؛ تاکنون آهن و فولاد، سیمان، آلومینیوم، برق هیدروژن و کودهای شیمیایی را در بر می‌گیرند و ممکن است به فهرست این کالاها اضافه شود. بر اساس این قانون اظهارنامه انتشار کربن باید به گمرک اتحادیه اروپا ارائه شود‌ و از سال ۲۰۲۶ بعد دریافت مجوز واردات صرفا در مقابل ارائه گواهی انتشار یا پرداخت قیمت‌ آن ممکن خواهد بود. یعنی برای صادرات این محصولات به اروپا، اگر میزان کربن بیش از حد تعیین شده باشد، باید گواهی حق انتشار خریداری شود.